Samen werken aan nul op de meter

Technisch kan het, maar zonder slimme samenwerkingsverbanden gaat het niet lukken: nul-op-de-meter. Een nom-woning vraagt om de juiste soft skills, resultaatgericht werken, scrum-teams en… gezond boerenverstand. “Doe zo weinig mogelijk werk op die foutgevoelige bouwplaats.”

Vertel de bewoners van een te renoveren woning dat ‘de energierekening’ eigenlijk een compleet achterhaald concept uit de vorige eeuw is en u hebt al snel de volledige aandacht. De grap is: het is nog waar ook. Met energiebesparende maatregelen kunnen huizen vandaag de dag worden gerealiseerd met meer comfort en een gezonder binnenklimaat, terwijl de waarde van de woning stijgt en de bewoners zelfs helemaal geen energierekening meer hoeven te krijgen. Dat er een markt is voor nul-op-de-meter (nom), blijkt onder meer in de provincie Utrecht, waar vijftig organisaties samenwerken om 50.000 nom-woningen gereed te hebben in 2020. Naast gemeentes, bouwbedrijven en corporaties zitten daar ook Triodos Bank, ABN AMRO, Rabobank en SNS Bank bij.

“Bij de banken kun je voor een nom-woning 25.000 euro extra lenen”, aldus Gerrit de Heer, projectmanager bij SBRCURnet, dat dit voorjaar onder de vlag van BouwLokalen een serie van twaalf seminars organiseert over nom. Van Almelo tot Veldhoven, van Nuth tot Heerhugowaard, overal komt de nom-karavaan voorbij. Vernieuwende projecten worden tijdens de seminars belicht door adviesbureaus, architecten, bouwers, leveranciers en productontwikkelaars. ‘Beter samenwerken’ blijkt een van de kritische succesfactoren. De samenwerking moet flexibeler, sneller, transparanter en effectiever.

Het nieuwe scrummen

IJzerwerf 17, Den Haag. Bij Stichting Haagbouw vindt op 25 maart het tweede seminar van BouwLokalen plaats over nul-op-de-meter. Zo’n 25 aannemers en andere ondernemers uit de bouwsector hebben plaatsgenomen om de presentaties bij te wonen van Hans Zwiep (DNA in de bouw) en Jan Kamphuis (BJW Wonen).
Volgens Zwiep is het nieuwe bouwen gebaseerd op co-creatie: optimaal gebruikmaken van elkaars kennis en kunde. DNA in de bouw is een vereniging die passiefbouwen promoot en energieneutrale bouw- en renovatieprojecten realiseert. Dat leverde in Den Bosch een all electric nom-woning op met 28 PV-panelen. Ook Zwieps eigen bedrijf, Bouw5D, is lid van DNA in de bouw. Bouw5D heeft onder andere BENG-woningen in ontwikkeling (‘bijna energieneutraal gebouwd’) waarbij de laatste stap naar energieneutraal een investering vraagt van de bewoners. Met BouwConnect heeft Bouw5D voor gestapelde bouw (portiekflats, galerijflats) een ‘verduurzamingsgenerator’ ontwikkeld, zodat VvE’s en woningbouwverenigingen verstandige keuzes kunnen maken.

Bij de nom-woning in Den Bosch was het bedrijf BouwQuest betrokken (ook lid van DNA in de bouw). BouwQuest koos samen met de opdrachtgever, installateur en aannemer voor ‘scrummen’ als samenwerkingsvorm. Scrum-teams zijn kleine, zelfsturende teams die snel en flexibel beslissingen kunnen nemen. Een scrum-overleg is een dagelijks, kort overleg van een kwartier. Daarbij komen drie vragen aan bod: Wat heb je gedaan? Wat zijn de obstakels? Wat ga je doen? Zo wordt het proces voortdurend bijgestuurd.

Tesla, Apple, Google

Techbedrijven als Tesla, Apple, Google, ASML en Philips zweren bij scrummen. De term ‘scrum’ komt uit het rugby. Spelers moeten dezelfde intentie hebben en goed op elkaar zijn afgestemd om de bal in de richting van de helft van de tegenstander te duwen. Echte toegevoegde waarde leveren is een van de kenmerken van scrum. In het rugby is dat het verplaatsen van de bal, in de bouw is het ‘klantwaarde toevoegen’ in de vorm van comfort, een lagere energierekening en een hogere waarde van de woning.

De bedrijven aangesloten bij DNA in de bouw gaan tijdens het bouwproces steeds samen met de bewoners om de tafel. Er is geen hiërarchie, alle partners zijn gelijkwaardig. De communicatie is direct. Hans Zwiep benoemt nog eens de vragen die ertoe doen in het overleg: “Wat wil de klant? Zijn alle eisen haalbaar? Is het ontwerp te bouwen en eenvoudig uit te werken?” Na de bouwaanvraag wordt een gedetailleerde uitwerking gemaakt en na de realisatie wordt gemonitord of alles werkt.

Het scrum-proces is opgedeeld in kleine onderdelen (sprints). Na elke afgeronde sprint kan de prioriteitenlijst worden herzien. Het principe is helder. Maar goed scrummen is nog niet zo gemakkelijk, stelt godfather Jeff Sutherland, die de methodiek ooit heeft ontwikkeld en er boeken over schrijft. Scrummen vraagt om eerlijkheid en discipline – niet bepaald eigenschappen waar mensen in uitblinken. Zwiep herkent de valkuilen: “Er moet bereidheid zijn tot samenwerken, luisteren naar elkaar, openstaan voor elkaars visie en flexibel zijn in denken en beslissen.”

Prefab

Oprichter Jan Kamphuis van BJW Wonen heeft eveneens een weldoordachte aanpak om nul-op-de-meter te realiseren. Kamphuis werkt volgens het gedachtegoed van Patrick Lencioni, een Amerikaanse bedrijfskundige wiens visie is opgebouwd rond ‘de vijf frustraties van teamwerk’: gebrek aan vertrouwen, angst voor confrontatie, gebrek aan betrokkenheid, afschuiven van verantwoordelijkheid en niet-resultaatgericht werken.

BJW Wonen werkt graag met jonge mensen en experts uit andere sectoren om vastgeroeste patronen te doorbreken en het bouwproces eenvoudiger te maken. ‘Aan de voorkant’ wordt samengewerkt met de bouwbedrijven Ter Steege, Fraanje, Hendriks, Habenu-Van de Kreeke en COMeG. (Samenwerking met de duurzame woonwinkel Reimarkt is in voorbereiding.)

‘Aan de achterkant’ werkt BJW Wonen samen met coalities van producenten, waarmee integrale prefab-onderdelen worden ontwikkeld, zoals een ‘multifunctionele wand’ of een ‘installatiemotor’.

BJW Wonen wil gezond en comfortabel wonen bereikbaar en betaalbaar maken voor elke levensfase en iedere portemonnee. Het bedrijf richt zich vooral op woningen gebouwd tussen de jaren vijftig en negentig met (te) hoge woonlasten en (te) weinig comfort: vochtig, tochtig en soms slecht onderhouden. Met geld dat voorheen aan de energierekening werd besteed, kan de particuliere verbouwing grotendeels worden gefinancierd volgens Kamphuis: “Voor woningcorporaties is er een sluitende positieve business case. In tegenstelling tot B- en A-label-renovaties, die alleen maar geld kosten.”

Al met al hoeven er volgens BJW Wonen niet per se meer financiële middelen voorhanden te zijn om woningen beter te maken. Dat stemt hoopvol.

Exit installateur

Maar waar wordt dan de winst gepakt? Ook daar heeft Kamphuis een duidelijk verhaal over. Het productieproces moet sterk industrieel en geautomatiseerd zijn. Kamphuis: “Zorg dat je zo weinig mogelijk op de foutgevoelige bouwplaats hoeft te doen. Geen geknutsel en montage maar assemblage, plug en play. Onze werkzaamheden op de bouwplaats zijn gereduceerd met 95 procent.”

Met de combinatie van slim samenwerken en industrieel produceren wist BJW Wonen de stichtingskosten van renovatieprojecten flink te drukken. De kosten daalden van 130.000 euro (Roosendaal 2010) naar 100.000 euro (Kerkrade 2011), 90.000 euro (Apeldoorn 2012) en 75.000 euro (Zoetermeer 2015). Let wel: dit waren verbouwingen inclusief nieuwe keuken en badkamer. Het omslagpunt lijkt inmiddels bereikt en nul-op-de-meter ligt voor het grijpen. In Zwijndrecht worden in de loop van dit jaar tachtig woningen gerenoveerd op basis van het BJW-concept. Kamphuis: “Niet helemaal nom maar wel met onze multifunctionele wand.” In Heerlen en Zoetermeer (koopwoningen) zijn nieuwe nom-woningen in voorbereiding. In Arnhem heeft BJW Wonen een contract gekregen voor nom-portiekflats.

De aanpak is vooruitstrevend te noemen. “En dat heeft altijd consequenties”, zegt Kamphuis, terwijl hij wijst op een van zijn slides tijdens het seminar in Den Haag. Op het plaatje staan de partners waarmee hij samenwerkt. “Heeft iemand in de zaal al gezien welke partijen we er niet bij hebben gevraagd? Precies! De groothandel en de installateur.”

De installateurs hebben zichzelf kennelijk overbodig gemaakt. In de al genoemde ‘installatiemotor’ zit alle techniek samengebald: WTW-unit, buffervat, warmtepomp, opslag van stroom, PV-panelen en een zon-thermisch systeem. Kamphuis: “Tel al die installaties bij elkaar op en je zit al snel aan 20.000 euro. De motor in een Fiat 500 kost af fabriek 800 euro. Zo’n motor ontwikkelen wij nu, samen met enkele installatieproducenten. Dat gaat een extreme verbetering van de prijs/prestatieverhouding opleveren. De installatieproducenten beginnen het door te krijgen. Installatiebedrijven zijn nog niet zover… die moeten het nog leren.”

NulGarantie: een lastig ding

Hans Zwiep van DNA in de bouw erkent dat nul-op-de-meter garanderen “een lastig ding” is omdat bewonersgedrag zich weliswaar laat beïnvloeden maar nooit volledig laat beheersen. Zwiep: “Er moet onderscheid gemaakt worden tussen bewonersgedrag en installatieverbruik. Vanaf het eerste moment moeten de bewoners worden voorgelicht over de invloed van hun eigen gedrag op het totale verbruik.”

Jaga, een toonaangevend bedrijf in verwarmingstechniek, is volgens Zwiep goed bezig met projecten volledig monitoren en online bijsturen. Verbruik wordt gemeten per ruimte, per radiator en per ventilatievoorziening. Ook de opwekkingsinstallatie en de opbrengst van PV-panelen en zonnewarmte worden gemeten. Verder kan het waterverbruik worden gemonitord. Door per ruimte te meten, worden bewonersgedrag én defecten in de installatie direct geconstateerd en bijgestuurd. Zo komt de nul-garantie in beeld. Zwiep: “Minder gedetailleerd meten kan ook, maar maakt bijsturen lastig. Waar zit immers de bron van het extra verbruik?”

Beeld: Bouw5D, BouwQuest, BJW Wonen

Dit artikel verscheen in mei 2015 in het blad Aannemer. Klik hier voor een (proef)abonnement.