Meerwerk goed geregeld: juridische tips voor aannemers

Iedere aannemer kent het: een opdrachtgever wil ‘nog even iets erbij’, ‘toch liever dat andere materiaal’, ‘nog wat extra’s’ of ‘snel een aanpassing’. Klinkt onschuldig, maar voor je het weet ben je uren of dagen verder, zonder enige garantie op betaling. Meerwerk is dagelijkse praktijk in de bouw én vaak een bron van frustratie, conflicten en rechtszaken.

Als je niet oppast, draai je als aannemer zelf op voor de kosten. Hoe zit het juridisch precies? Wat zijn je rechten als aannemer? En hoe zorg je ervoor dat je sterker staat als het erop aankomt? Advocaat Maikel Exterkate legt het uit aan de hand van de wet, rechtspraak en praktische tips.

Wat valt onder meerwerk?

Meerwerk ontstaat wanneer de opdrachtgever extra werk vraagt dat buiten de oorspronkelijke overeenkomst valt – meestal vastgelegd in het bestek. Denk aan een andere uitvoering, extra onderdelen of een afwijkende werkwijze. Als aannemer mag je hiervoor een bijbetaling verlangen, mits je de juiste stappen volgt.

Juridische verplichting: tijdig waarschuwen

Volgens artikel 7:755 BW mag je als aannemer alleen een hogere prijs vragen als je de opdrachtgever op tijd hebt gewaarschuwd dat het gevraagde werk extra kosten met zich meebrengt. De gedachte hierachter is dat als de aannemer de opdrachtgever op tijd waarschuwt voor de extra kosten, de opdrachtgever kan beslissen of hij het meerwerk ondanks de hogere prijs aan de aannemer wil opdragen. Dit betekent ook dat als de aannemer niet of niet op tijd heeft gewaarschuwd, dat hij in beginsel geen recht heeft op betaling van het meerwerk.

Uitzondering: opdrachtgever had het zelf moeten begrijpen

Er is een belangrijke uitzondering op de waarschuwingsplicht. Als de opdrachtgever uit zichzelf had moeten begrijpen dat het gevraagde meerwerk extra kosten met zich mee zou brengen, dan heb je als aannemer alsnog recht op betaling van het meerwerk. Ook als je als aannemer niet of niet op tijd hebt gewaarschuwd. De Hoge Raad benadrukte dit nog eens in een uitspraak van juli 2024.

In die zaak ging het om een installatiebedrijf dat in plaats van meerdere modules één centrale PLC-kast moest leveren. Dit zou aanzienlijk duurder zijn. Volgens het hof had de installateur niet op tijd gewaarschuwd, en dus geen recht op vergoeding van het meerwerk. Maar de Hoge Raad corrigeerde dit. Het hof had ook moeten toetsen of de opdrachtgever zelf de prijsverhoging had kunnen voorzien. Vooral bij professionele opdrachtgevers wordt deze kennis al snel verondersteld.

Deskundigheid opdrachtgever van belang

Hoe weet je of de opdrachtgever uit zichzelf had moeten begrijpen dat het meerwerk extra kosten met zich mee zou brengen? De belangrijkste factor is de deskundigheid van de opdrachtgever. Een professionele partij – zoals een projectontwikkelaar of hoofdaannemer – zal sneller geacht worden de impact van een wijziging te overzien dan een consument. Ook als er sprake is van directievoering zal een opdrachtgever eerder hebben begrepen dat veranderingen of wijzigingen extra kosten met zich meebrengen.

Niet alleen de deskundigheid kan een rol spelen. Ook andere factoren kunnen meebrengen dat een opdrachtgever uit zichzelf had moeten begrijpen dat er extra kosten zijn gemoeid met wijzigingen of veranderingen. In de uitspraak van de Hoge Raad in 2024 had de rechtbank in eerste instantie – anders dan het hof – namelijk verschillende factoren meegewogen, zoals afwijkende werkwijzen, inschakeling van derden en het ontvangen van offertes voor meerwerk van onderaannemers.

Als een professionele opdrachtgever ervan op de hoogte is dat voor het meerwerk een onderaannemer wordt ingeschakeld, dan mag van een professionele opdrachtgever vaak wel worden verwacht dat hij begrijpt dat daarmee ook voor hem extra kosten zijn gemoeid.

Moet opdrachtgever bekend zijn met omvang prijsverhoging?

Om betaalt te krijgen voor meerwerk is het niet nodig dat de opdrachtgever ook bekend is met de omvang van de prijsverhoging. In 2022 heeft de Hoge Raad uitgemaakt dat niet van belang is of de opdrachtgever ook inzicht heeft in de omvang van de prijsverhoging dan wel de (concreet) te verwachten kosten.

De opdrachtgever hoeft dus niet te weten hoeveel de veranderingen of wijzigingen exact gaan kosten, zolang voor hem maar duidelijk is dát het meer gaat kosten. Daarna ligt het initiatief bij de opdrachtgever om eventueel nadere informatie op te vragen bij de aannemer en vervolgens te beslissen of hij de gewenste toevoegingen en veranderingen wil opdragen. Dit betekent dus ook dat als de opdrachtgever uit zichzelf had moeten begrijpen dat er extra kosten gemoeid zijn met het extra werk, dan zal de opdrachtgever in actie moeten komen en moeten gaan informeren bij de aannemer hoeveel het extra werk gaat kosten.

Geen prijs afgesproken? Toch recht op betaling

Als er geen concrete prijsafspraken voor meerwerk zijn gemaakt, dan geldt volgens de Hoge Raad in zijn arrest uit 2022 het artikel 7:752 van het Burgerlijk Wetboek. In dat geval is de opdrachtgever een redelijke prijs verschuldigd voor het meerwerk.

Bij het bepalen van een redelijke prijs wordt onder meer gekeken naar:

• prijzen die de aannemer bij het sluiten van de overeenkomst hanteerde;
• gangbare marktprijzen;
• gewekte verwachtingen of afgegeven prijsindicaties.

De rechter kan ingrijpen als de aannemer geen onderbouwing heeft voor zijn prijs of als deze buitensporig hoog is. Als aannemer maar ook als opdrachtgever wil je niet afhankelijk zijn van wat een rechter een redelijke prijs voor het meerwerk vindt. Je wilt ook niet achteraf voor onaangename verrassingen komen te staan. Als je als hoofdaannemer uit jezelf had moeten begrijpen dat er extra kosten zijn gemoeid met extra werk van de onderaannemer, dan wil je niet achteraf met de prijs voor dat meerwerk worden geconfronteerd.

Bovendien wil je het meerwerk ook kunnen doorbelasten richting de opdrachtgever. Die zal minder snel uit zichzelf moeten begrijpen dat er extra kosten zijn gemoeid met het werk. Daarom is het ook zo belangrijk om in de gehele keten duidelijke afspraken te maken en goed back-to-back te contracteren, zodat afspraken goed op elkaar aansluiten en je als hoofdaannemer voorkomt dat je wel moet betalen aan jouw onderaannemer, maar niet betaald krijgt van jouw opdrachtgever.

Praktische juridische tips voor meerwerk als aannemer

Meerwerk hoort bij bouwen. Discussies over meerwerk zul je altijd houden. Daarom is het belangrijk om sterk te staan als het erop aankomt en om te weten dat je als aannemer moet kunnen aantonen dat:

1. er sprake is van meerwerk;
2. de opdrachtgever het meerwerk heeft opgedragen;
3. je als aannemer de opdrachtgever op tijd hebt gewaarschuwd voor extra kosten; of
4. de opdrachtgever de prijsverhoging zelf had moeten begrijpen.

Hoewel mondelinge afspraken ook geldige afspraken zijn, is het altijd verstandig om afspraken schriftelijk vast te leggen. Op die manier kan worden aangetoond dat de opdrachtgever het meerwerk heeft opgedragen.

Let daarbij wel op: akkoord op meerwerk is niet automatisch een akkoord op een hogere prijs. Leg ook altijd schriftelijk vast dat de opdrachtgever akkoord is met de hogere prijs. En als er geen akkoord is, zorg er dan voor dat je kunt aantonen dat de opdrachtgever tijdig is gewaarschuwd.

Communicatie – en vooral het vastleggen daarvan – is cruciaal om sterk te staan en betaald te krijgen voor meerwerk.

Voorkom juridische conflicten over meerwerk

Meerwerk is dagelijkse kost in de bouw. Maar om frustratie, juridische conflicten en verlieslatende projecten te voorkomen, is het essentieel om duidelijke afspraken te maken, vooraf én tijdens het werk. Wie scherp blijft op de regels, de juiste waarschuwingen afgeeft en alles goed vastlegt, staat sterk.

Hoewel de wet een regeling over meerwerk kent, is en blijft het raadzaam om vooraf heldere afspraken te maken. De wettelijke regeling is van semi-dwingend recht. Dit houdt in dat je niet ten nadele van de opdrachtgever van de wettelijke regeling mag afwijken. De opdrachtgever mag er dus niet slechter van worden, maar je kunt wel werkafspraken maken.

Aandacht voor meerwerk in algemene voorwaarden

In contracten en algemene voorwaarden wordt vaak aandacht besteed aan hoe om dient te worden gegaan met meerwerk. Zo kunnen opdrachtgevers overeenkomen dat de aannemer alleen recht heeft op betaling van meerwerk als daarvoor een schriftelijke opdracht of toestemming is gegeven. Op die manier voorkom je dat later wordt gezegd dat je uit jezelf bedacht moest zijn op extra kosten en dus die extra kosten moet betalen, terwijl je niet weet hoe hoog die kosten zijn.

Een hoofdaannemer kan bijvoorbeeld ook met zijn onderaannemer afspreken dat meerwerk alleen wordt betaald als de (hoofd)opdrachtgever het meerwerk heeft betaald (‘pay when paid’ of ‘pay if paid’-principe). Je kunt dus ook afspraken maken over het incassorisico.

Conclusie: voorbereiding voorkomt discussie

In het algemeen geldt:

• Leg afspraken schriftelijk vast – mondelinge afspraken zijn lastig te bewijzen.
• Waarschuw tijdig – en doe dat zwart op wit.
• Spreek een prijs af of geef een richtprijs – voorkom discussies achteraf.

En voor hoofdaannemers:

• Let goed op je positie: zorg dat afspraken met onderaannemers aansluiten op de afspraken die je met je opdrachtgever hebt gemaakt (goed back-to-back contracteren).

Voorkomen is beter dan genezen, wordt vaak gezegd. Maar in het geval van meerwerk geldt: voorkomen is beter dan met lege handen staan. Want wie zaait zonder goede afspraken, oogst vaak vervelende discussies.