Woningen goed inpakken – of het nu nieuwbouw of renovatie betreft – betekent aandacht hebben voor maatregelen die mogelijke oververhitting in de zomer tegen gaan. Dat kan ‘actief’ – koelen met een warmtepomp – maar ook heel goed ‘passief’, met een zomernachtventilatieluik. Wel essentieel: de bewoner moet het snappen.
Oververhitting bij goed geïsoleerde en kierdicht gemaakte woningen. Een probleem? Volgens recent onderzoek naar ambitieuze renovatie- en nieuwbouwprojecten binnen het Energiesprong-programma komt het inderdaad voor dat bewoners het ’s zomers al gauw te warm vinden in hun gerenoveerde woning.
Niels Sijpheer, die namens Energiesprong het onderzoek naar de projecten coördineerde, zei hierover onlangs in Aannemer (september 2015): “Wanneer je woningen goed inpakt, zoals bij al deze projecten is gebeurd, wordt het in de woonkamer en slaapkamers soms te warm als je onvoldoende aandacht besteedt aan zonwering en goede ventilatie. Er is echt zomernachtventilatie nodig en goede zonwering om dat tegen te gaan. Een project waarbij het goed is gedaan, is het renovatieproject Heemwonen in Kerkrade. Daar is een inbraakveilige spuivoorziening in de woning gemaakt die fungeert als zomernachtventilatie.”
Aangezien de Energiesprong-projecten gelden als koploperprojecten en we richting bijna energieneutraal (BENG) in 2020 gaan, lijkt dit een les voor iedere bouwer.
Wat is zomernachtventilatie?
Zomernachtventilatie berust op het principe dat de bewoner (in het geval van een grondgebonden woning) ’s nachts een luik in de woonkamer en slaapkamers open kan zetten en op zolder een dakraam. Daardoor ontstaat natuurlijke trek in het huis en koelt de constructie tijdens de nacht af. Dit principe van koeling moet de bewoner goed snappen, maar het is een maatregel die geen energie kost. Dit in tegenstelling tot actieve koeling.
Noodzaak zomernachtventilatieluik
Carl-peter Goossen van BouwNext, die als ontwerpmanager betrokken is bij een steeds langer wordende lijst passiefhuis- en nul-op-de-meterprojecten (zowel renovatie als nieuwbouw), onderschrijft het belang van het zomernachtventilatieluik volledig. Sterker, hij stelt: “Ik maak geen enkel project meer zónder.”
Waarom? Direct pakt hij ter illustratie zijn laptop erbij en laat een PHPP-berekening van een nieuw te bouwen woning zien. Daarin is in de woonkamer een zomernachtventilatieluik opgenomen van 30 bij 140 cm. Voor de goede orde: in de woning zit ook al een wtw-unit met bypass (ventilatiesysteem D ofwel balansventilatie). Dat wil zeggen dat in de zomernacht koele lucht niet opgewarmd wordt doorgegeven via de inblaaskanalen naar woon- en slaapvertrekken.
Deze twee maatregelen zorgen er samen voor dat volgens de PHPP het aantal uren per jaar dat de temperatuur in de woning boven de 25 graden Celsius is, niet meer dan 8 zal zijn, zo rekent Goossen voor. “Haal ik nu het zomernachtventilatieluik weg, dan knalt dat aantal uur naar 400. Dat laat zien wat het effect is. Met een bypass in de wtw alleen, haal je het niet. In de Duitse passiefnorm geldt 10% van de tijd boven de 25 graden als acceptabel. Dan praat je over 876 uur. Je hebt het dan wel over een landklimaat met een lage relatieve vochtigheid. In Nederland, waar de luchtvochtigheid hoger is, zou dat wat mij betreft maar 1 procent van de tijd mogen zijn, ruim 80 uur. Met een zomernachtventilatieluik heb je er helemaal geen last meer van.”
n.b. dit artikel is geschreven toen de EPG en de EPC nog de norm was. Aan een update (BENG/NTA8800) wordt gewerkt
PHPP versus EPG
In de PHPP – en ook in de Nederlandse variant hierop, de nZEB-tool – zijn oververhitting en daarmee de benodigde maatregelen nauwkeurig te berekenen. In de EPG daarentegen is er geen mogelijkheid om zomernachtventilatie op te nemen, wat volgens Goossen de verklaring is waarom zomernachtventilatieluiken nauwelijks worden toegepast in Nederland. En als ze al worden voorgeschreven, ze er door aannemers nog wel eens worden uitbezuinigd omdat het effect niet terugkomt in de cijfers. “Wie wel eens passiefhuis heeft berekend kent het nut, maar bij een grote groep bouwers is het onbekend.”
Zomernachtventilatieluik geeft regie over binnenklimaat
Inderdaad, in de rekenregels in Nederland komt het niet terug, ziet ook Chiel Boonstra van adviesbureau Trecodome. Hij is betrokken bij passiefrenovatie- en nieuwbouwprojecten en nul-op-de-meterprojecten in binnen- en buitenland. “Daardoor wordt eerder naar actieve koeling gegrepen. Wat jammer is, want zomernachtventilatie is mijns inziens een mooie methode om bewoners zelf de regie te geven over hun binnenklimaat.”
Boonstra wil een belangrijke kanttekening maken: “We moeten ons wat betreft het begrip oververhitting niet blind staren op de cijfers. We zeggen wel dat 25 graden goed is en 26 graden niet goed, maar veel belangrijker is het verschil met de buitentemperatuur. Dat is namelijk wat bewoners ervaren. Bij passiefhuisproject De Kroeven in Roosendaal (waar ook zomernachtventilatieluiken zijn toegepast, red.) is uit de monitoring bijvoorbeeld naar voren gekomen dat het een paar keer warmer dan 25 graden is geweest, maar dat bewoners dat niet als te warm hebben ervaren.”
Denken als Zuid-Europeanen
Terug naar de EPG. Harm Valk, senior adviseur bij de Nieman Groep, geeft aan dat de afweging om zomernachtventilatieluiken niet mee te nemen in de rekenmethode destijds is gemaakt omdat de EPG ook rekening houdt met gedrag van bewoners in Nederland. “In Nederland zet de doorsnee bewoner bij mooi weer de ramen juist open. ’s Avonds gaan ze dicht. We moeten, nu we huizen steeds beter isoleren, iets meer gaan denken zoals Zuid-Europeanen.”
Overigens komen in de opvolger van de EPG richting 2020 waarschijnlijk meer mogelijkheden om het effect van nachtventilatieluiken te berekenen, verwacht Valk.
Effectiviteit zomernachtventilatieluik
Nieman adviseerde nachtventilatieluiken voor het passiefhuisproject Velve-Lindenhof in Enschede. Samen met een klein vierkant dakraampje in de nok boven de zoldertrap, toegepast om de trek door het huis te krijgen. Bij dit project werd vooraf en tijdens de renovatie goed overlegd met bewoners en hun wensen. Het principe van de luiken is hen dan ook uitvoerig uit de doeken gedaan. “Zelfs nu, bij wisseling van bewoners, gebeurt dat door de woningcorporatie.”
Volgens Valk is dat essentieel bij zomernachtventilatie: de gebruiker moet het snappen. “Het kan een averechts effect hebben wanneer bewoners overdag de luiken openzetten omdat het mooi weer is. De effectiviteit hangt dus sterk af van het gebruik. Maar wordt het goed gebruikt, dan is het een prachtige low tech oplossing.”
Eisen aan zomernachtventilatieluik
Een goed nachtventilatieluik houdt in de woorden van Harm Valk ‘het kleine én grote gespuis’ buiten. “Het kleine gespuis prikt en het grote gespuis neemt je spullen mee.”
De experts komen op de volgende voorwaarden voor een nachtventilatieluik:
- Het is kierdicht in gesloten stand
- Het houdt insecten tegen
- Het is slagregendicht
- Het is inbraakveilig
Voor de meeste projecten worden luiken op maat gemaakt. “Het is ook niet zo ingewikkeld”, zegt Carl-peter Goossen. “Gewoon een kozijn met een sandwichpaneel en een rooster aan de buitenzijde. Wat inbraakwerendheid betreft zou je het – met het oog op het Keurmerk Veilig Wonen – inderdaad willen testen. Ik zorg altijd voor blinde schroeven of schroeven aan de binnenzijde van het luik.”
Aanbod kant-en-klare ventilatieluiken
Op de Nederlandse markt zijn diverse spelers op het gebied van kant-en-klare zomernachtventilatieluiken actief. Eén van die spelers is Duco, producent van onder meer natuurlijke ventilatiesystemen (systeem C). Op de vakbeurs Gevel eind januari 2016 presenteerde het bedrijf de DucoGrille NightVent.
Van buitenaf wordt de DucoGrille NightVent – voor glasdiktes van 26 tot en met 54 mm – afgeschermd door een raamrooster met geperforeerde lamellen die dienstdoen als insectenwering. Bovendien werd het rooster aan de geldende Europese regelgeving getoetst door middel van intensieve testen op het vlak van wind- en waterwerendheid. Daarnaast is het ook mogelijk om het buitenrooster in een inbraakwerende uitvoering te verkrijgen. Zo kan het glasvervangende ventilatieluik een RC2-weerstandsklasse voorleggen.
Het geïsoleerde binnenpaneel zorgt volgens Duco voor een moeiteloze integratie in het interieur. Dankzij het grote debiet (tot 369 l/s*m²) leent dit product zich volgens de leverancier voor een efficiënte koeling van elk gebouw. Daarnaast kan een intelligente sturing op basis van CO2- en temperatuurmeting het ventilatieluik open/dicht sturen wanneer nodig. Ook kan het gekoppeld worden aan een gebouwbeheersysteem (GBS).
Volgens Richard Geraerts, verkoopleider Nederland, is de DucoGrille NightVent hierdoor geschikt voor zowel de woning- als de utiliteitsbouw. “We hebben het glasvervangende ventilatieluik wel zo gemaakt dat een bewoner het systeem altijd kan overrulen.”
Onderdeel aanbod passiefkozijnen
Duco is niet de eerste leverancier die een kant-en-klaar luik aanbiedt in Nederland. Timmerfabriek Overbeek levert ook zomernachtventilatieluiken als onderdeel van het aanbod aan passiefkozijnen en was in die hoedanigheid betrokken bij diverse projecten. Account manager Marijn Winkelhuis: “Een luik op draaikiepstand plus een rooster ervoor is één type dat we aanbieden. Daarnaast hebben we nu een tweede soort zomernachtventilatievoorziening met PADK-beslag van Buva. Dat is een gewoon raam dat je helemaal naar voren kunt trekken, waardoor een 6 mm brede spleet ontstaan rondom. Ook dat is een geteste inbraakveilige manier om het raam ’s nachts open te zetten. Ik weet alleen nog niet wat dat doet in de berekening voor een passiefhuis.”
Ook Knipping Kozijnen verkoopt zomernachtventilatieluiken. Die vinden zelfs gretig aftrek, zegt bouwkundig ingenieur Jacob Wiering. “We verkopen ze wekelijks, veel aan particulieren. We leggen ze in de showroom het principe van de spuivoorziening uit en ze zijn direct enthousiast. Een deel gebruikt de luiken als alternatief voor het traditionele gevelrooster. Ze wonen bijvoorbeeld aan een drukke straat, houden dan overdag de ramen dicht en zetten ’s nachts het luik open om lekker te spuien.”
Dit artikel verscheen in Aannemer februari 2016. Elke maand Aannemer ontvangen? Klik hier voor een (proef-)abonnement.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.