Camera’s zijn volledig ingeburgerd op bouwplaatsen. Ze worden gebruikt voor monitoring van diefstal en veiligheidsrisico’s, koppelingen met BIM en het maken van timelapses. Dat is mooi. Maar er is een keerzijde. De privacy staat onder druk en bovendien kan de inzet van camera’s de arbeidsverhoudingen verpesten. Niet iedereen vindt het immers leuk om constant gefilmd te worden. Een goede afweging van plussen en minnen is noodzakelijk.
Bezoek een willekeurige bouwplaats en je kunt er niet omheen: overal zijn camera’s. Vrijwel alle bouwbedrijven maken gebruik van cameratoezicht vanwege de vele voordelen. Camera’s zorgen voor beveiliging tegen diefstal en vandalisme en houden toezicht op de planning en op hoe medewerkers functioneren. Fabrikanten van deze elektronica springen dan ook gretig in op de marktvraag. Hun aanbod reikt van kleine all- in-one systemen (die eenvoudig opgehangen en verplaatst kunnen worden) tot zes meter hoge stalen masten.
Dataminimalisatie om risico’s terug te dringen
Met de nieuwste camera’s kunnen livestreams vanaf de bouwplaats worden gemaakt (en bekeken vanuit de controlekamer) of timelapsevideo’s voor op sociale media. Ook kunnen beelden worden opgeslagen en teruggekeken. Handig! Maar camera’s worden – net als alle elektronica – ook toegerust met kunstmatige intelligentie en dus steeds meer zelfdenkend en zelfsturend. Daaraan kleven privacyrisico’s, een punt van zorg aangezien ondernemers gebonden zijn aan de privacywet AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming).
Privacywaakhond AP (Autoriteit Persoonsgegevens) pleit voor dataminimalisatie. Vincent Böhre, jurist bij Privacy First, vindt minimalisatie om risico’s terug te dringen een goed punt. Hij adviseert bouwondernemers altijd eerst na te gaan welke gegevens per se nodig zijn. Böhre: “Bij iedere privacykwestie geldt hetzelfde rijtje: noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit. Als je camera’s gebruikt tegen diefstal, moet je de kans op diefstal kunnen aantonen – geen kruimeldiefstal maar serieuze criminaliteit. Ga dus altijd na welke data noodzakelijk zijn voor je bedrijfsvoering. Hoe minder gegevens je gebruikt, hoe minder problemen met privacy, aansprakelijkheid en datalekken. Gebruik altijd het lichtste middel om je doel te bereiken.”
Veiliger werken
Arjan Walinga, AI-specialist bij Bouwend Nederland, ziet veel voordelen van het gebruik van camera’s. Beelden kunnen de voortgang van projecten registreren en de veiligheid monitoren. Walinga: “Denk bijvoorbeeld aan de regels voor steigerbouwers. Zijn de steigers netjes geplaatst?” Walinga constateert dat veel grote bouwbedrijven onderaannemers inzetten die camera’s op hun helm dragen. Die maken 360 graden-beelden en monitoren of bouwmaterialen op de juiste plek staan. Camera’s zorgen volgens Walinga voor betere werkvoorbereiding en beter planningen.
De Bouwend Nederland-adviseur snapt echter ook dat cameratoezicht een olifant in de kamer is geworden: nadrukkelijk aanwezig en niet te negeren. Hij wijst op de noodzaak bij werkgevers en werknemers om het gesprek te voeren over voor- én nadelen.
Walinga: “Cameratoezicht ligt gevoelig qua privacy en dataveiligheid. Binnen de wettelijke regels moeten we toepassingen zien te vinden om veiliger te werken en goederen te beschermen.” Volgens Walinga zijn gesprekken over dataveiligheid lastig, omdat datalekken nooit uit te sluiten zijn. En gesprekken worden natuurlijk nog lastiger als alleen de werkgever de voordelen ziet. Walinga: “Werknemers tekenen voor tien procent meer veiligheid of een betere planning, maar tien procent privacy inleveren willen ze niet.”
Nepcamera’s populair
Waar een beetje beveiligingscamera al gauw honderden of soms wel duizenden euro’s kost, zijn nepcamera’s te koop vanaf een tientje. Deze ‘dummy’s’ zijn camera’s zonder technologie en zonder lens. Hoewel beelden maken met zo’n camera natuurlijk niet mogelijk is, kiezen toch veel ondernemers voor zo’n nepvariant. De voordelen zijn namelijk evident: dummy’s hebben een afschrikeffect op inbrekers en vandalen. Ze kunnen in principe voor alle toepassingen worden gebruikt waar ook conventionele camera’s worden ingezet.
Volgens leverancier Sitcon zijn er bijna net zoveel dummy’s als echte camera’s beschikbaar op de markt. Zo bestaan er neppe dome-camera’s (de koepelvormige variant), neppe buitencamera’s en zelfs dummy’s die werken met een zonnepaneel en de opgewekte energie gebruiken om rond te draaien. Net echt! Door ze strategisch te plaatsen, kunnen ondernemers potentiële inbrekers het gevoel geven dat ze worden bekeken. Dat moedigt niet bepaald aan om toe te slaan. Als een ondernemer besluit om een dummy te gebruiken, is het zaak om die zo strategisch mogelijk te positioneren (lees: duidelijk in het zicht).
De hamvraag is natuurlijk of dummy’s effect hebben. ICT Today schrijft daarover: “Nepcamera’s bieden een extra beveiligingslaag, maar ze kunnen niet als enige beveiligingsmaatregel worden beschouwd. Houd voor goede inbraakpreventie dus ook rekening met andere factoren, zoals zichtbaarheid en goede verlichting.”
Beelden geblurred
Een belangrijke vraag is of vakkrachten het vervelend vinden dat ze gefilmd worden. Walinga kan zich daar wel iets bij voorstellen. “Ik zou het zelf ook niet fijn vinden als ik de hele dag een camera op me gericht zou hebben. Van de andere kant: de beelden worden geblurred. Je bent dus niet herkenbaar in beeld. In elk geval moet de bouwsector het thema zorgvuldig benaderen. Van onze achterban horen wij dat de mensen op de bouw cameratoezicht de eerste week een beetje vreemd vinden en het de tweede week al niet meer door hebben.”
Hoewel de mogelijkheden van camera’s gigantisch zijn, staan bouwbedrijven niet in de rij om erover te praten. Voor een bijdrage aan dit artikel werden BAM, Van Wijnen en Dura Vermeer benaderd. Alleen BAM gaf een inhoudelijke toelichting over het gebruik. Een woordvoerder liet weten: “Onze camera’s voldoen aan de regels rondom de privacywet AVG. De beelden gebruiken we om te bewaken. Beelden worden ook opgenomen en binnen de wettelijke termijn bewaard. Daarnaast hebben we op specifieke locaties camera’s op de haak van onze torenkranen. Die geven alleen live-beelden. Van onze collega’s op de projectlocaties hebben we geen klachten ontvangen. Men heeft er geen moeite mee. Er is draagvlak voor de inzet van camera’s en voor de doeleinden waarvoor ze gebruikt worden.”
Niet kritisch
Het klinkt geruststellend, maar Vincent Böhre van Privacy First plaatst kanttekeningen bij veelvuldig gebruik, dus als er geen sprake is van onveiligheid of gevaar voor diefstal. De uitspraak van Walinga dat bouwvakkers na twee weken aan cameratoezicht gewend zijn noemt hij “een non-argument, een drogreden”.
Böhre: “Veel bouwvakkers accepteren deze ontwikkeling omdat ze niet in de positie zijn om te protesteren. Als ze kritiek uiten, krijgen ze misschien een aantekening in hun dossier of ze maken zich impopulair bij collega’s. Ze durven dus niet kritisch te zijn. Ik vind dat hier te gemakkelijk met privacyrechten wordt omgesprongen.”
Hij adviseert bouwondernemers de plussen en minnen goed af te wegen: “Ga na of het gebruik noodzakelijk is. Realiseer je ook dat camera’s gehackt kunnen worden. Dat vergroot zelfs de kans op diefstal. En vraag je af of je op deze manier met je personeel wilt omgaan. Mensen kunnen zich bekeken voelen. Dat gaat misschien ten koste van hun productiviteit en je creëert een sfeer van wantrouwen. Mensen voelen zich niet meer op hun gemak en gaan juist slechter presteren omdat ze zich niet vrij voelen om lekker te werken en creatief te zijn. Mijn mening is dat vooral de fabrikanten hier baat bij hebben.”
Toestemming OR vereist
Vincent Böhre van Privacy First wijst op de nieuwe mogelijkheden van kunstmatige intelligentie, die de relatiesfeer tussen werkgever en werknemer binnendringen en daarom nieuwe spelregels vergen. Camera’s kunnen monitoren hoe medewerkers werken, of ze hard genoeg werken en of ze zich aan de veiligheidsinstructies en werktijden houden. Dat is nogal wat.
Böhre: “Als de camera’s zijn gericht op medewerkers, dan hebben werkgevers de harde wettelijk plicht om een DPIA (Data Protection Impact Assesment) uit te voeren om risico’s in kaart te brengen én om de Ondernemingsraad om toestemming te vragen voor het plaatsen van de camera’s. Als dat niet gebeurt, zijn bedrijven illegaal bezig en strafbaar.”
De vraag of de OR om toestemming is gevraagd, werd door de redactie voorgelegd aan de bouwbedrijven BAM, Dura Vermeer en Van Wijnen. Niels Kalkhoven, Data Privacy Officer van Van Wijnen, liet desgevraagd weten dat deze stap inderdaad is genomen. “Dat klopt. Verder kan ik laten weten dat de inzet van cameratoezicht, waaronder gebruik, opslag en verwerking van het beeldmateriaal, conform de AVG is geïmplementeerd.” Ook BAM stelt dat de OR “instemming” heeft gegeven en dat dit “volledig binnen de AVG” is gebeurd. Dura Vermeer maakte geen gebruik van de mogelijkheid om te reageren.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Aannemer 1 – 2025.
Lees ook deze artikelen over personeelszaken:
