Slopen wordt ‘oogsten’ in circulaire economie

Slopen betekent nog altijd dat veel waardevolle materialen in één klap worden vernietigd of worden gedegradeerd tot bijna-afval. Sommige bedrijven gaan echter heel anders om met bouwmaterialen die vrijkomen bij het ontmantelen of ‘strippen’ van gebouwen. Drie voorbeelden.

Alex Verkuijlen stelt zichzelf voor als ‘directeur oogstbedrijf’ van New Horizon. Huh…? Oogstbedrijf? Verkuijlen licht dat even toe: “Wij slopen niet, maar wij oogsten. Het is ons werk om op een gestructureerde manier bouwmaterialen waaruit een gebouw bestaat vrij te laten komen. En de waarde van die materialen is des te groter naarmate je zorgvuldiger demonteert.”

Maar hoe weet je wat de waarde is van bouwproducten die in een gebouw zijn verwerkt? Verkuijlen: “Dat weet je ook niet zomaar. Je moet aan die potentiële waarde ook iets toevoegen. Die toegevoegde waarde creëren wij door verbindingen te leggen tussen gebouweigenaren, producenten van bouwmaterialen en groothandels. Wat wij oogsten, maken zij weer geschikt voor gebruik. Andere partners voegen innovaties en kennis toe over certificering, zoals BREEAM. Die samenwerking maakt dat de waarde van de materialen uiteindelijk groot genoeg is om te stoppen met slopen en echt te gaan oogsten.”

Slopen zonder afval

De visie van de ‘oogsters’ van New Horizon werpt een ander licht op de waarde van een gebouw en ook op het ‘traditionele sloopproces’. Hoe ziet de praktijk van het ‘oogsten’ eruit? Verkuijlen: “Het grootste verschil is de waardevermindering van materialen die optreedt in het oude systeem. We zijn al veel te lang bezig geweest met het optimaliseren van afvalverwerking. In plaats daarvan menen wij nu dat er helemaal geen afval hoeft te zijn.”

Hij geeft een voorbeeld uit de praktijk. In een kleinschalige kantoorwijk in buitenwijk Maaspoort van ’s-Hertogenbosch is een aannemer voor New Horizon het hele interieur van een kantoorgebouw aan het strippen. Het gebouw zal worden getransformeerd tot appartementengebouw. “De ‘oogsters’ halen daar onder andere de binnenwanden van gipsplaten en metal-stud weg. Daar is een flink aantal grote platen bij die ze er onbeschadigd uithalen. Deze platen gaan terug naar gipsplaatproducent Knauff, die ze kan aanbieden als onderlaag voor 2-laagse brandwerende tussenwanden. De reststukken gipsplaat gaan ook terug en worden door dezelfde producent verwerkt tot kalk.”

Ontwikkeling

Vraag is dan hoe opdrachtgevers die aan aanbesteding uitschrijven aankijken tegen een ‘oogstproces’. “Veel sloopwerken worden via de bouwaannemers aan de markt aangeboden”, zegt Verkuijlen. “Wij doen niet mee aan die aanbestedingen. Onze directe opdrachtgevers zijn vastgoedontwikkelaars, woningcorporaties en beleggers. Het risico van het hele proces nemen wij hen uit handen en we leveren ook vaak opgewaardeerde materialen terug aan opdrachtgevers voor hun renovatie-, transformatie- of nieuwbouwprojecten.”

Over de ontwikkeling van de markt voor circulaire bouwmaterialen maakt Verkuijlen zich geen zorgen. “De afzet van wat wij oogsten, wordt gebaseerd op de vraag. Wij kunnen daar altijd aan voldoen omdat onze afnemers, de leveranciers en producenten, graag die waardevolle circulaire producten hebben. Er is gewoon een constante stroom van materialen naar Knauff, Rexel, Stiho, Wavin of Rensa. En over de toepasbaarheid van de materialen liggen we ook niet wakker. Producten komen steeds weer met nieuwe technieken voor het circulair toepassen van materialen. Wavin doet proeven met het spoelen van gebruikte PVC-buizen en Renso gaat koperen leidingen van een meter opnemen in het assortiment om snijverliezen terug te dringen.”

Omgekeerd bouwen

“Wat wij van Oranje B.V. doen, is feitelijk omgekeerd bouwen. Wij maken geen gebouwen van grondstoffen, maar grondstoffen van gebouwen.” Dat is de korte samenvatting die directeur Dinro Hobbel geeft van de hoofdactiviteit van zijn bedrijf. Daarvoor zal hij het woord ‘slopen’ zeker niet gebruiken.

Hobbel: “In 2001 is Oranje B.V. , onder leiding van de toenmalige directeur Freek Oranje, als eerste in Nederland overgeschakeld van traditioneel slopen naar ‘amoveren’. Vanaf die tijd gooien we bouw- en sloopafval niet meer op één hoop, maar scheiden we de vrijkomende materialen op de projectlocatie in fracties die direct of indirect kunnen dienen als nieuwe bouwmaterialen. Vrijgekomen kunststof kozijnen, balken, deuren en stopcontacten kunnen vaak direct opnieuw worden toegepast. Beton, hout, kalkzandsteen en dakbitumen zijn na bewerking dikwijls bruikbaar voor de productie van nieuwe hoogwaardige grondstoffen.”

Daden

Onder de naam Co-Green werkt Oranje B.V. sinds 2010 samen met ontwikkelaar ERA Contour, architectenbureau KOW en opdrachtgever woningcorporatie Eigen Haard aan de realisatie van de energie- en klimaatneutrale wijk Stadstuin Overtoom in Amsterdam Nieuw-West, met 470 nieuwe woningen. Daarbij neemt Oranje B.V. het hele demontage- en hergebruiktraject plus het bouw- en woonrijp maken van de nieuwe wijk voor zijn rekening. Een belangrijk projectonderdeel is het voor 90 procent recyclen van alle vrijkomende bouwmaterialen.

“In de nieuwbouw van dit project is 50 tot 60 procent van de verwerkte materialen afkomstig van de oude woningen in dezelfde wijk”, aldus Hobbel. “Steenafval, hout, beton en kalkzandsteen hebben wij opnieuw toepasbaar gemaakt voor de productie van hoogwaardig granulaat, spaanplaat, betontoeslag en nieuwe kalkzandsteen. Op die manier fungeren wij voor onze afnemers, de bouwstoffenproducenten, als een nieuwe grondstoffenleverancier. Wat ik hoop, is dat meer bedrijven circulair gaan amoveren. Niet alleen in woorden, maar ook in daden.”

Circulair transformeren

Bouwbedrijf Plegt-Vos laat de laatste jaren zien dat transformatie van gebouwen kansen biedt voor ‘circulair slopen’. Al in 2010 experimenteerde het bedrijf met het demonteren en opnieuw inzetten van materialen in hetzelfde gebouw. Het voormalige Hogeschoolgebouw aan de Utrechtse Archimedeslaan werd omgebouwd tot een wooncomplex voor 400 studenten. Binnendeuren, gevelelementen, sanitair en keukens kregen er een tweede leven. Onlangs voltooide het bedrijf een vergelijkbaar project: de transformatie van het kantoor aan de Einsteindreef in Utrecht.

Dennis Boot, projectmanager van Plegt-Vos West, merkt op dat opdrachtgevers bij een aanbesteding of uitvraag van transformatieprojecten vragen naar expertise op het gebied van circulair slopen. Boot: “Woningcorporatie Portaal gaat nu het eigen kantoor in Amersfoort transformeren tot een woongebouw met tweekamerappartementen. Een uitdrukkelijke eis bij dat project is dat zoveel mogelijk vrijkomend bouwmateriaal moet worden hergebruikt in het nieuwe wooncomplex of in een ander bouwproject. Plegt-Vos werd gevraagd voor het bouwteam, omdat we ervaring hebben met circulaire bouwprocessen.”

Upcyclen

Hij noemt enkele succesfactoren en knelpunten bij circulair transformeren. “Hoofdzaak is een nauwkeurige inventarisatie van materialen die één-op-één kunnen worden hergebruikt zonder waardeverlies. Voor het project in Amersfoort had Portaal zelf al een rapportage laten maken van materialen die mogelijk hergebruikt kunnen worden. Bij mogelijk hergebruik letten we er wel op dat we zo min mogelijk gaan downcyclen. Dus geen goede deuren doorzagen om er tafeltjes van te maken. Circulair is dat je materiaal hergebruikt in een op z’n minst gelijkwaardige toepassing. Upcyclen dus. De noodzakelijke vaardigheid in het nauwkeurig demonteren hebben wij zelf in huis. Soms maken we gebruik van gespecialiseerde ketenpartners.

Projectmanager Boot ziet circulair transformeren als een discipline-in-ontwikkeling. “We zijn nog lang niet zover dat we bij transformaties alle vrijkomende materialen circulair kunnen hergebruiken. Ook de afzet van materialen is vaak nog lastig. Er is behoefte aan een soort online marktplaats voor circulaire materialen.”

Uit Aannemer oktober 2017.